Czym jest białoruski reżim? Próba klasyfikacji
Polityczna historia niepodległej Białorusi praktycznie całkowicie związana jest z władzą Alaksandra Łukaszenki. Białoruski ustrój polityczny jest swoistym fenomenem, u podstaw którego leży tak radziecka tradycja, jak i instytuty typowe dla demokracji. Z tego względu obecnie istnieje mnóstwo teorii określających specyfikę tego ustroju.
Wielość spojrzeń
Zgodnie z opinią białoruskich oficjalnych politologów, obecny ustrój polityczny rozpatruje się jako demokratyczny. Oczywiście nie wolno ignorować faktu, że ostatnimi czasy nauka została poddana silnej polityzacji i ideologizacji. Dlatego też terminu „demokracja” można używać w stosunku do ustroju Białorusi jedynie z pewnymi zastrzeżeniami.
Całkowicie odmiennego zdania są białoruscy niezależni i zagraniczni politologowie. Jednak nawet w tym przypadku ich poglądy nie są jednakowe.
Niestety bardzo często ocena i charakterystyka białoruskiego ustroju opiera się nie na głębokiej analizie problemu, lecz na subiektywnym i emocjonalnym stosunku do Łukaszenki. Wystarczy zacytować kilka określeń: „dyktatura kołchozowa”, „dyktatura rolnicza”, „łukaszyzm”. Autorzy takich analiz jako punkt wyjścia biorą cechy osobiste Łukaszenki, a nie obiektywną analizę politologiczną.
Niektórzy autorzy określają białoruski ustrój polityczny jako totalitaryzm albo „totalną dyktaturę”. Nie należy jednak zapominać, że jedną z najważniejszych cech totalitaryzmu jest masowy terror. I to nie tylko wymierzony w przeciwników reżimu, lecz w całe społeczeństwo. Jeśli natomiast wziąć pod uwagę reżim białoruski, to bez względu na represje i szeroką państwową kontrolę życia publicznego, dopuszcza on istnienie i funkcjonowanie opozycji. W totalitaryzmie byłoby to nie do pomyślenia.
Niektórzy zachodni naukowcy są zdania, że białoruski ustrój w ciągu lat sprawowania władzy przez Łukaszenkę zaczął przypominać sułtanizm. Reżim Łukaszenki prezentuje sobą bowiem skrajny patrymonializm, przejawiający się w zlewaniu się publicznej i prywatnej sfery życia obywateli. Zamiast oficjalnej ideologii białoruskie władze zapożyczyły u swoich wschodnich sąsiadów panslawizm. Lider, niepowstrzymywany żadnymi normami i instytucjami, ingeruje w sferę pluralizmu politycznego. Rządząca elita, zgodnie z tą interpretacją, jest całkowicie zależna od władcy.
Mapowanie białoruskiego reżimu
Kształtowanie się i funkcjonowanie reżimu politycznego na Białorusi jest na tyle unikalne, że można go rozpatrywać za pomocą dowolnej teorii lub koncepcji reżimów – zaczynając od demokratycznego, a na totalitarnym kończąc.
Aby jednak odpowiedzieć na pytanie, jaki charakter ma białoruski reżim polityczny, zastosujmy takie parametry analizy jak: charakter władzy, poziom pluralizmu, mobilizacja polityczna oraz stan przestrzegania praw człowieka.
Charakter władzy
Aleksander Łukaszenko skoncentrował w swoich rękach podstawowe pełnomocnictwa władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej. Formalnie, zgodnie z Konstytucją, prezydent jest jedynie głową państwa. W rzeczywistości jednak uzurpuje on pozycję zarządcy państwa. Głowa państwa ingeruje we wszystko, nawet w kwestie drugoplanowe lub należące do zadań rządu. Łukaszenko decyduje również o wszystkich problemach kadrowych. Członkowie rządu odgrywają natomiast rolę chłopców do bicia, na których spada odpowiedzialność za wszystkie niepowodzenia w polityce zagranicznej i wewnętrznej. Rozporządzenia i dekrety prezydenta mają natomiast bardzo dużą moc prawną w przeciwieństwie do aktów Zgromadzenia Narodowego.
Pluralizm
Nie można powiedzieć, że na Białorusi nie ma pluralizmu. Pluralizm socjalny i ekonomiczny istnieje, jednak nikt nie może jego podmiotom zagwarantować ochrony przez ingerencją państwa.
Białoruskie media są silnie kontrolowane przez władze. Radio i telewizją są przez nie zmonopolizowane. Nadająca z zagranicy, stacja telewizyjna Biełsat nie może natomiast konkurować z telewizją BT, ONT i innymi z wielu przyczyn. Mnóstwo popularnych gazet zostało natomiast zamkniętych za krytykę Łukaszenki. Białoruskie partie polityczne zostały tym samym pozbawione możliwości prowadzenia normalnej i wyrównanej walki politycznej.Rola mobilizacji politycznej
Kwestia zdolności mobilizacji społeczeństwa przez władze w celu okazania mu poparcia wygląda dwojako. Z jednej strony, tak jak w ustroju autorytarnym, władza stara się przekonać obywateli, że polityka to zadanie prezydenta. Jest on w stanie samodzielnie rozwiązać wszystkie problemy: zatrzymać wzrost cen, podnieść pensje, zlikwidować korupcję, uruchomić fabrykę czy też zebrać żniwa. Ludziom pozostaje jedynie cieszyć się z takiego życia, w którym o wszystko zadba prezydent.
Z drugiej strony władze bardzo często wykorzystują elementy mobilizacji politycznej, takie jak dożynki, „słowiańskie bazary” itd., a to jest cecha typowa sułtanizmowi.
Prawa człowieka
Białoruś jest państwem policyjnym. Liczba funkcjonariuszy milicji i żołnierzy wojsk wewnętrznych jest zastraszająco wysoka. Ich głównym zadaniem nie jest walka z przestępczością, lecz zapewnienie bezpieczeństwa prezydentowi, rozpędzanie manifestacji i mitingów opozycji oraz utrzymanie w państwie atmosfery strachu.
W czasie sprawowania na Białorusi władzy przez Łukaszenkę bez wieści zaginęli jego główni oponenci (głównie w czasie wyborów w 2001 roku). Po wybraniu go na drugą kadencję nasiliły się także represje przeciwko przedsiębiorcom.
Obecnie białoruskie władze ograniczają się do zamykania w więzieniu najgroźniejszych przeciwników politycznych Łukaszenki. W stosunku do pozostałych wzbudzają ogromną ilość postępowań administracyjnych, jednak unikają znacznego zwiększenia ilości więźniów politycznych.
Oznacza to, że w kwestii przestrzegania praw człowieka obecny reżim jest autorytarny. Bez względu na liczne represje polityczne, nie mają one charakteru masowego, co jest wyznacznikiem totalitaryzmu.
Tym sposobem analiza głównych cech białoruskiego ustroju politycznego pozwala stwierdzić, że w największym stopniu jest on zbliżony do autorytaryzmu.
